Đền Hoành Đông thờ Đông Hải Đại Vương Đoàn Thượng người ở trang Đoàn Tùng phủ Thượng Hồng tỉnh Hải Dương từng làm quan trong thời vua Lý Hiển Tông và Lý Chiêu Hoàng. Sau khi nhà Trần lên ngôi, các trung thần nghĩa sỹ trong triều nhất loạt từ quan, Đoàn Thượng trong lòng căm giận ông đã tập hợp những người dân từ các vùng nhằm chống lại nhà Trần nhưng không thành công, ông mất vào tháng Chạp năm Mậu Tý. Sau khi ông mất nhân dân trong nước đã lập đền thờ để tưởng nhớ một con người có tấm lòng tận tụy với vương triều cũ mà ông đã từng sống phục vụ.

Đền Hoành Đông cũng là nơi thờ Cao Sơn Đại vương đây là nhân vật trong truyền thuyêt dân gian biểu tượng cho sức mạnh của dân tộc đó cũng là đặc trưng tín ngưỡng của nhiều cư dân vùng ven biển- những người phải đương đầu với thiên tai, bão lũ.

Bên cạnh đó đền Hoành Đông còn thờ Đức Đại Hải Đại Vương một vị quan dưới triều Lý gắn với điển tích Chiêm Thành. Nhân dân thờ ông với ước mong thần luôn bảo trợ che trở để nhân dân địa phương được yên ổn làm ăn tránh được lụt lội để xây dựng quê hương ngày thêm giàu đẹp.

Theo các cụ cao niên trong làng kể lại vào khoảng năm 1680 các vị tổ của các dòng họ Phan, Trần, Nguyễn, Phạm  từ làng Đông Gốm huyện Đường Hòa tỉnh Hải Dương đưa con cháu về vùng đồng bằng ven biển để khai phá vùng đất bồi. Sau khi đã ổn định các vị tổ đặt tên làng là Hoành Đông. Mảnh đất Hoành Đông ngày nay trước đây còn có tên gọi  là Hoành Nhất nằm trong lục Hoành của huyện Giao Thủy bao gồm: Hoành Nhất, Hoành Nhị, Hoành Tam, Hoành Tứ, Hoành Nha, Hoành Lộ thuộc phủ Thiên trường. Căn cứ vào nội dung hai đạo sắc phong hiện đang lưu giữ tại Đền có niên hiệu Cảnh Hưng năm thứ 44 (1783) và Cảnh Thịnh năm thứ nhất  (1793) đặc biệt là bản thần phả Đền Hoành Nhị được viết vào năm Vĩnh Hựu thứ hai (1736) thì vào niên hiệu Hoằng Định thứ 12 (1612) có quan tri phủ Thiên trường là Ngô văn Phúc đã hướng dẫn việc đo đất kê khai lập nên làng xã trong đó có trang Hoành NHất  đã được hình thành và phát triền từ thời Hậu Lê.

Năm 1993 huyện Giao Thủy được thành lập và tách khỏi phủ Xuân Trường. Trung tâm của huyện, chuyển về xây dựng trên đất làng Hoành Đông, Diêm Điền. Hiện nay thuộc thị trấn Ngô Đồng giữ vị trí trung tâm về kinh tế, văn hóa, chính trị của cả huyện.

Trước Cách mạng tháng Tám năm 1945, làng Hoành Đông cùng Diêm Điền, Đông Bình hợp thành xã Bình Hòa thuộc tổng Hoành Nha huyện Giao Thủy. Đến năm 1947 thôn Hoành Đông, Đông Bình sát nhập thành xã Đông Hòa. Đến tháng 7/ 1952 Đông Bình và Diêm Điền hợp nhất thành  xã Giao Điền Hòa. Năm 1956 cải cách ruộng đất Giao Điền Hòa tách thành 2 xã Giao Hòa, Giao Hợp. Năm 1957 cả Giao Hợp đổi tên thành xã Giao Bình sát nhập với Giao Hòa thành xã Bình Hòa. Để phù hợp với nền sản xuất mới nên ngày 31/4/1986 Thị trấn Ngô Đồng được thành lập gồm các thôn: Hoành Nhị, Hoành Đông và 4 xóm thôn Diêm Điền. Đền chùa Hoành Đông ngày nay nằm trên khu I của Thị  trấn Ngô Đồng.

 

Đền Hoành Đông quay về hướng Đông Nam, phía trước cửa Đền là Nghi môn có 3 cửa chính giữa là cửa lớn xây theo kiểu chồng diêm hai tầng tám mái hai bên xây theo kiểu cổ đẳng.

Công trình chính đền xây theo kiểu chữ Đinh gồm Tiền đường 3 gian, trung đường 3 gian, hậu cung 1 gian. Hai đầu hồi xây kiểu bít đốc tạo bờ bảng, bộ nóc đắp họa tiết “lưỡng long chầu nguyệt” theo phong cách thời Nguyễn.

Bộ khung Tiền đường thiết kế theo kiểu giá chiêng chồng rường chốn cột, nối từ cột cái đến cột hiên là hệ thống xà đinh da công dạng xà má chai truyền thống. Nghệ thuật trang trí  được tập trung vào gian giữa với đề tài hoa lá cách điệu và tứ linh.

Trung đường 3 gian dựng theo lối “tứ trụ mê cốn” bộ khung gồm hai cột cái nằm chính giữa hai cột quân nằm hai bên. Bộ vì kèo làm theo nối “mê cốn ” xuyên suốt 3 gian trung đường, mỗi gian lại được chia thành 3 khuông cửa bao gồm 1 cả giữa và hai cửa bên. Trên mỗi khuông cửa là đề tài “lưỡng long chầu nguyệt”. Thông qua những đường chạm sắc nét, nghệ nhân đã diễn tả sinh động đề tài trang trí với những con rồng tạo dáng linh hoạt đầu ngẩng cao hơn mặt tấm mê, chòm râu uốn lượn cùng với thân hình mềm mại.

Tòa hậu cung có một gian nối tiếp với trung đường  qua khung gỗ của vách thuận. Đây là nơi thờ tự trang nghiêm thành kính trong ngôi đền, đặt chính giữa là khám và bài vị Đức Đông Hải Đại Vương Đoàn thượng, bên phải có bài vị thờ thần Cao Sơn, bên trái có khám và tượng thờ Đại Hải Đại Vương.

Nằm cách Đền khoảng hơn 100 m về phía đông là ngôi chùa Hoành Đông còn có tên gọi là Linh ứng tự. Đây là một ngôi chùa lớn được xây dựng trên một khu đất rộng lớn khoảng hai mẫu bắc bộ và quay theo hướng đông bắc, trước chùa có vườn cây bóng mát quanh năm tạo cảnh quan đẹp cho ngôi chùa. Chùa được xây theo kiểu chữ đinh gồm tiền đường 5 gian, tam bảo 3 gian. Công trình kiến trúc chùa Hoành Đông hiện nay có khoảng hơn 30 gian lớn nhỏ các công trình như: chùa chính, nhà tổ, phủ mẫu đều xây dựng theo kiểu chữ đinh mang đậm nét phong cách kiến trúc của cư dân miền ven biển.

Hoành Đông là một địa phương hiện còn lưu giữ được nhiều nét  sinh hoạt văn hóa dân gian đặc sắc. Hằng năm tại khu Di tích nhân dân thường tổ chức các sinh hoạt truyền thống như” “Lễ rước đuốc đêm giao thừa” lễ “hạ điền, thượng điền” cầu mùa màng bội thu vào trung tuần tháng 6 âm lịch. Trong tất cả những nét sinh hoạt văn hóa tiêu biểu nhất vẫn là trò chơi “thổi cơm thi” vào ngày 15 tháng 2 âm lịch. Đây là trò chơi được lưu truyền từ đời nay qua đời khác và được lưu giữ cho tới ngày nay thu hút được sự tham gia của đông đảo nhân dân trong vùng.

Cũng như một số các di tích của huyện bên cạnh việc thờ tự phục vụ cho đời sống tâm linh, thì đình- chùa Hoành Đông cũng góp phần không nhỏ vào thành công của 2 cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ xâm lược. Mặc dù bị kìm kẹp trong sự khủng bố gắt gao của địch đền Hoành Đông vẫn là cơ sởi tin cậy cho nhiều cán bộ Đảng viên, đặc biệt khu di tích đã là nơi thành lập duy trì một đường dây liên lạc hết sức quan trọng thông qua bến đò “Cống chúa” để sang khu du kích, sang vùng tự do Thái Bình trong thời kỳ “hai năm bốn tháng”. Điều đó đã góp phần không nhỏ vào sự nghiệp đấu tranh giành độc lập cho dân tộc

Với giá trị tiêu biểu đó  năm 2002 Đền – chùa Hoành Đông đã được UBND tỉnh Nam Định cấp bằng Di tích lịch sử văn hóa cấp tỉnh để bảo tồn và phát huy giá trị tốt đẹp, giáo dục truyền thống yêu quê hương đất nước cho các thế hệ muôn đời sau.