Di tích lịch sử- văn hóa Đình Vuông, xã Giao Phong huyện Giao Thủy, tỉnh Nam Định
Trước Cách mạng tháng Tám xã Giao
Phong thuộc thôn Thượng, trang Quất Lâm, phủ Xuân Trường tỉnh Nam Định.
Sau khi Cách mạng tháng Tám thành
công, các đơn vị hành chính cũ đều được thay đổi cho phù hợp với tình hình mới.
Lúc này thôn Quất Lâm Thượng, Quất Lâm Hạ và Văn Trì hợp nhất thành xã Quất Hải.
Đình Vuông, chùa Bảo Hoa thuộc thôn Thượng
xã Quất Hải, huyện Giao Thủy, tỉnh Nam Định
Đến năm 1955-1956, trong công cuộc
cải cách ruộng đất của Đảng và Nhà nước, cùng với nhiệm vụ xây dựng và phát triển
kinh tế xã hội của địa phương nên xã Quất Hải được chia thành 2 xã Quất Lâm và
Giao Phong.
Ngày 12/12/1967, Chính phủ ra Quyết
định số 174/QĐ-CP sát nhập hai huyện Giao Thủy, Xuân Trường thành huyện Xuân Thủy,
tỉnh Nam Hà. Hai di tích này thuộc huyện Xuân Thủy.
Ngày 26/12/0997, chính phủ ra Nghị
định số 19-CP tách huyện Xuân Thủy thành hai huyện Giao Thủy và Xuân Trường. Trải
qua nhiều lần thay đổi địa chính giới, hiện nay Giao Phong là 1 trong 22 xã, thị
trấn của huyện Giao Thủy, tỉnh Nam Định.
Đình Vuông tọa lạc trên xóm Lâm
Hoan (cạnh trụ sở UBND) xã Giao Phong, kề sát với trục đường 56 nối trung tâm
huyện Giao Thủy với khu Du du lịch tắm biển Quất Lâm.
Nghi môn đình Vuông
Đình Vuông thờ đức thánh Triệu Việt Vương
Triệu Việt Vương tên thật là Triệu
Quang Phục con ông Triệu Túc người huyện Chu Diên phủ Tam Đái (Vĩnh Phúc). Là
người có trí lớn nên ngay từ nhỏ ông đã thông thạo kinh sử, văn võ, lớn lên ông
theo Lý Bí và được giao cho giữ nhiều chức vụ quan trọng trong triều như Tiết độ
sử ở trấn Sơn Nam. Năm Ất Sửu (545) ông được vua phong cho làm đại tướng quân
đóng ở hồ Điển Triệt (nay thuộc huyện Lập Thạch, tỉnh Phú Thọ).
Năm 548 Triệu Quang Phục chính thức
lên ngôi Hoàng Đế, xưng hiệu là Triệu Việt Vương, xây dựng nhà nước Vạn Xuân.
Sau khi ông mất (571) các triều đại phong kiến ban cấp sắc phong suy tôn ông là
Thành hoàng làng. Nhân dân nhiều nơi cũng lập đền thờ để tưởng nhớ đến công đức
của ông.
Công lao của đức thánh Triệu Việt
Vương đã được các triều đại phong kiến ghi nhận và ban tặng nhiều sắc phong. Hiện
nay tại di tích còn lưu giữ được 10 đao sắc phong, trong đó có 8 đạo sắc từ thời
vua Triệu Trị nguyên niên (1848), đến thời vua Khải Định thứ 9 (1924) nội dung
phong tặng cho đức thánh Triệu Việt Vương.
Theo thống kê hiện nay trên địa
bàn huyện Giao Thủy có 16 di tích thờ đức thánh Triêu Việt Vương làm thành
hoàng làng. Trong đó có di tích ddunhf
Vuông xã Giao Phong . Tín ngưỡng thờ phụng đức thánh ở đây luôn mang ý nghĩa bảo
trợ cho công cuộc làm ăn sinh sống của nhân dân.
Đình mang tên là Đình Vuông bởi
theo kiểu bố cục hình chữ vương của nó. Tuy nhiên vì Đình thờ Đức thánh Triệu
Việt Vương cho nên nhân dân trong vùng kiêng húy chữ Vương gọi chệch là Vuông.
Đình Vuông xã Giao Phong được xây
dựng trên một khu đất rộng 1155m2, mặt quay về hướng Nam.
Nghi môn trước đình được xây dựng
bề thế với 3 cổng ra vào. Qua Nghi môn đến một sân rộng lát bằng gạch vuông
nung đỏ là tới công trình chính. Công trình kiến trúc đình vuông được xây dựng
theo kiểu “Tiền nhất hậu vương” gồm các tòa:
Tòa thứ nhất gọi là đình trống có
3 gian xây cuốn vòm, kiến trúc kiểu “cổ đẳng” hai tầng tám mái. Chính giữa hiên
Tiền đường đắp họa tiết “lưỡng long chầu nguyệt” cùng các đầu đao uốn cong
trang trí họa tiết vân án, rồng chầu. Phần cổ đẳng nối mái tầng trên với tầng
dưới được chia làm 3 khoang đều đắp trang trí họa tiết “rồng chầu, tứ linh” bằng
chất liệu vôi vữa
Tòa chữ Vương được dựng nối liền với
tòa chữ nhất gồm các hạng mục: Tiền đường, trung đường, cung cấm.
Tòa Tiền đường có kích thước dài:
12,80 m; rộng 5,10 m được chia thành ba gian hai trái, bộ mái công trình lợp
ngói nam, kiến trúc kiểu cổ đẳng hai lớp mái, hai bên hồi tiền đường đắp họa tiết
kìm nóc đấu trụ. Phần cổ đẳng nối mái tầng trên với tầng dưới được chia thành
các khoang, khoang giữa đắp đại tự ghi dòng chữ: “nhật nguyệt chiêu lâm”, hai
khoang bên đắp họa tiết long chầu.
Mặt trước đình Vuông
Tòa trung đường gồm 3 gian xây nối
mái với tòa Tiền đường có kích thước dài 8,90 m, rộng 7,90, gian giữa kiến trúc
bằng gỗ lim vì kèo kiểu uốn vành mai. Tại đây trên các cấu kiện từ xà thượng,
xà hạ đều được chạm khắc phong phú các họa tiết bầu rượu, túi thơ, đàn sáo xênh
tiền… theo phong cách nghệ thuật thời Nguyễn thế kỷ XIX.
Nối liền với Trung đường là tòa ống
muống có kích thước dài 4,70m; rộng 3, 70m. Hai đầu tòa ống muống có bức tường
ngăn, một đầu nối vơi tòa trung đường một đầu nối với cung cấm. Trên bức tường
ngăn tạo thành 3 khoang cửa, khoang cửa giữa được sơn son thiếp vàng phía trên
có bức đại tự ghi dòng chữ: “Hải vô ba”, hai khoang bên là hệ thống cửa “mạch”
lắp cánh gỗ.
Điều đặc biệt nhất ở đình Vuông là
một công trình kiến trúc còn bảo tồn nhiều cấu kiện kiến trúc gỗ, đặc biệt là
những mảng trạm khắc rất tinh xảo đã góp phần làm tăng thêm giá trị nghệ thuật
cho công trình kiến trúc.
Đình Vuông, nơi chứng kiến nhiều sự kiện lịch sử của địa phương trong
kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ xâm lược
Đình Vuông xã Giao Phong là công
trình tín ngưỡng có lịch sử hình thành và phát triển song hành với quá trình
xây dựng làng xã, vị vậy di tích là nơi chứng kiến nhiều sự kiện lịch sử quan trọng,
đồng thời góp phần không nhỏ vào chiến thắng của hai cuộc kháng chiến chống thực
dân Pháp và đế quốc Mỹ xâm lược.
Ngày 19/8/1945 dưới sự chỉ đạo của
Tổng bộ Việt Minh, nhân dân Hà Nội đứng lên khởi nghĩa giành chính quyền thắng
lợi đã tạo lên một làn sóng đấu tranh mạnh mẽ đối với các địa phương lân cận.
Ngày 28/8/1945 tại di tích đình
Vuông, Ủy ban cách mạng lâm thời của xã Quất Hải đã thành lập.
Ngày 8/9/1945, Hồ chủ tịch kí sắc
lệnh thành lập Nha bình dân học vụ và ra lời kêu gọi toàn dân hưởng ứng phong
trào xóa nạn mù chữ mở mang dân trí. Đình Vuông xã Giao Phong cũng trở thành địa
điểm để tổ chức các lớp học cho con em địa phương.
Ngày 6/1/1946 di tích đình Vuông
là địa điểm để đông đảo cử tri trong xã tham gia bầu cử đại biểu Quốc hộ đầu
tiên của nước Việt Nam dân chủ cộng hòa.
Tháng 3/1946 đình Vuông là địa điểm
để công nhân tham gia bỏ phiếu thực hiện quyền công dân của mình.
Ngày 31/12/1946 đình Vuông xã Giao
Phong là địa điểm thành lập hội nông dân cứu quốc, thanh niên cứu quốc, phụ lão
cứu quốc và phụ nữ, nhi đồng cứu quốc. Những sự kiện cách mạng đó đã góp phần dấy
lên phong trào thu đua ái quốc sông động trong mọi tầng lớp nhân dân.
Tháng 10/1949 thực dân Pháp mở rộng
địa bàn chiếm đóng địa bàn Giao Thủy, chúng thiết lập hệ thống đồn bốt dầy đặc
để hòng đàn áp phong trào cách mạng. Nhân dân huyện Giao Thủy nói chung và nhân
dân xã Giao Phong nói riêng bước vào thời kì “hai năm bốn tháng”. Thời gian này
đình Vuông là địa điểm an toàn cho lực lượng cách mạng của ta.
Từ sau hòa bình lặp lại cho đến những
năm kháng chiến chống Mỹ, đình Vuông xã Giao Phong cũng góp phần không nhỏ vào
chiến thắng của cách mạng. Là địa điểm đưa tiễn con em địa phương lên đường
tòng quân đánh giặc. Là kho cất giấu vũ khí đạn dược của Nhà nước phục vụ đơn vị
bộ đội chiến đấu tại chiến trường ven biển. Đặc biệt đình Vuông còn là trụ sở
làm việc của Ủy ban nhân dân xã Giao Phong.
Tất cả các sự kiện diễn ra tại
đình Vuông đã ghi nhận được một quá trình đấu tranh của nhân dân địa phương.
Đây cũng là những chứng cứ lịch sử khẳng định giá trị của di tích góp phần giáo
dục truyền thống cách mạng cho các thế hệ người dân địa phương.
Hàng năm tại di tích diễn ra nhiều
ngày lễ với nhiều nghi thức phong phú đặc biệt là nghi thức rước thánh “Nghinh
quan hải” rất độc đáo tổ chức trong các ngày 13,14,15 tháng Tám âm lịch. Quãng
đường rước bắt đầu đi từ di tích ra biển. Ngày nay trong dịp lễ hội truyền thống
các thôn trong xã Giao Phong tổ chức rước kiệu về đình nhằm kỷ niệm ngày hiển
linh của Đức thánh Triệu Việt Vương. Nhiều dòng họ trong làng còn tổ chức rước
lễ vật ra đình để lễ thánh. Bên cạnh đó dưới sự chỉ đạo của cấp ủy chính quyền
địa phương ngoài những trò chơi truyền
thống như: Cờ người, leo cầu phao, đu quay, ban tổ chức còn lồng ghép nhiều
hình thức sinh hoạt văn hóa, thi đấu thể thao như: Bóng đá, bóng chuyền, giao
lưu văn hóa, văn nghệ tạo thành một ngày hội văn hóa thể thao rất sôi động góp
phần nâng cao đời sống tinh thần cho nhân dân.
Từ những giá trị biểu về lịch sử
văn hóa nghệ thuật trên đây, đình Vuông đã được công nhận là di tích lịch sử-
văn hóa. Đây là nguồn động viên tinh thần to lớn đối với con em địa phương
trong việc bảo tồn và phát huy giá trị của di tích ngày càng tốt hơn.
Phòng Văn hóa- Thông tin huyện Giao Thủy